Autyzm i przetwarzanie sensoryczne

Przetwarzanie sensoryczne to sposób, w jaki ludzie odczuwają i reagują na bodźce zmysłowe. Osoby z autyzmem mogą być znacznie bardziej lub mniej wrażliwe na bodźce sensoryczne niż osoby bez autyzmu. Mogą poszukiwać, unikać lub czuć się przytłoczone dźwiękami, światłami, zapachami, smakami i fakturami, a także stawiać czoła wyzwaniom związanym z innymi zmysłami. 

Czym jest przetwarzanie sensoryczne?

Przetwarzanie sensoryczne to sposób, w jaki mózg interpretuje informacje odbierane przez zmysły (informacje te nazywane są „podawaniem bodźców sensorycznych”). Proces ten określa, jak odczuwasz i reagujesz na rzeczy w swoim otoczeniu oraz doznania w ciele. 

Pięć głównych zmysłów to: 

• wzrok           (bodźce sensoryczne: światło, kolor, wzór) 
• słuch      (pobudzenie sensoryczne: dźwięk) 
• zapach         (bodziec sensoryczny: zapach) 
• smak          (bodziec sensoryczny: smak) 
• dotyk        (bodźce sensoryczne: faktura, nacisk, ciepło/zimno). 

Inne zmysły obejmują: 

• równowaga i ruch („przedsionkowy”) – utrzymywanie równowagi ciała i poruszanie się w sposób, jakiego się od niego oczekuje 
• świadomość przestrzenna (propriocepcja) – wiedza o tym, gdzie znajduje się twoje ciało względem innych obiektów 
• świadomość stanów wewnętrznych (interocepcja) – wiedza o tym, czy jesteś głodny, spragniony, czy jest ci gorąco lub zimno, czy musisz skorzystać z toalety, czy jesteś chory lub ranny.  

Jakie są różnice w przetwarzaniu sensorycznym?

Różnice w przetwarzaniu sensorycznym oznaczają, że odbierasz bodźce zmysłowe inaczej niż inni ludzie. 

Różnice w przetwarzaniu sensorycznym nie są tym samym, co problemy zdrowotne lub fizyczne z oczami, uszami, nosem, językiem czy skórą. Przetwarzanie sensoryczne zachodzi w mózgu. To sposób, w jaki interpretujemy informacje docierające do nas za pośrednictwem zmysłów. 

Na przykład możesz nie mieć problemów z oczami czy wzrokiem, ale jeśli masz zaburzenia przetwarzania sensorycznego, jasne światło może Cię przytłaczać lub możesz mieć trudności z przetwarzaniem skomplikowanych informacji pisemnych. 

Różnice w rodzajach przetwarzania sensorycznego 

• Nadwrażliwość – oznacza to, że jesteś znacznie bardziej wrażliwy niż inni. Możesz unikać lub odczuwać irytację lub niepokój z powodu zbyt dużej ilości bodźców sensorycznych. Zbyt duża ilość bodźców może prowadzić do „ przeciążenia sensorycznego ”. Możesz również odczuwać przyjemność z nadwrażliwości na ulubione bodźce sensoryczne. 
• Hipowrażliwość – oznacza to, że jesteś znacznie mniej wrażliwy niż inni ludzie. Możesz nie zauważać bodźców sensorycznych i możesz się nudzić, frustrować lub denerwować z powodu zbyt małej ilości bodźców sensorycznych. Możesz poszukiwać intensywniejszych doznań sensorycznych, aby uzyskać więcej bodźców. 

Niektórzy ludzie doświadczają mieszanych i/lub zróżnicowanych wrażeń sensorycznych , w tym zarówno nadwrażliwości, jak i niedowrażliwości. Może to oznaczać, że masz różne poziomy wrażliwości w różnych zmysłach, a nawet na różne bodźce w obrębie tego samego zmysłu. Twoja wrażliwość może zmieniać się w czasie, w różnych środowiskach lub z powodu innych czynników, takich jak zdrowie psychiczne i fizyczne. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w sekcji „Mieszane i zróżnicowane wrażenia sensoryczne” w następnej sekcji. 

Przykład: słuch

Jeśli jesteś  nadwrażliwy , dźwięki mogą wydawać się o wiele głośniejsze, a nagłe hałasy mogą być dla ciebie bardziej niepokojące niż dla innych osób. Możesz unikać głośnych miejsc, zakrywać uszy, gdy słyszysz hałas (jest to znane jako „zachowanie sensoryczne unikające”) i denerwować się nieoczekiwanymi hałasami lub jeśli twoje otoczenie jest zbyt głośne przez zbyt długi czas. Możesz również cieszyć się swoją wrażliwością na przyjemne dźwięki.

Jeśli jesteś niedowrażliwy , możesz nie zauważać dźwięków, na przykład ludzi wołających twoje imię. Możesz się nudzić lub denerwować, ponieważ nie otrzymujesz wystarczającej ilości danych wejściowych. Możesz poszukiwać więcej dźwięków wejściowych, słuchając głośnej muzyki lub wydając dźwięki lub uderzając/stukając w rzeczy, aby hałasować, na przykład (jest to znane jako „zachowanie sensoryczne poszukujące”).

Jeśli masz mieszane i/lub zmienne doświadczenia sensoryczne , możesz być nadwrażliwy na dźwięk w niektórych sytuacjach lub czasami i niedowrażliwy na dźwięk w innych sytuacjach lub czasami. 

Należy pamiętać, że czasami różnice w przetwarzaniu sensorycznym określa się mianem „zaburzeń przetwarzania sensorycznego” („SPD”), a u niektórych osób może to być częścią diagnozy. Chociaż „zaburzenia przetwarzania sensorycznego” nie są formalną diagnozą w literaturze medycznej, różnice sensoryczne można zidentyfikować i zapewnić wsparcie. 

Różnice w przetwarzaniu sensorycznym u osób autystycznych

Nie wiadomo dokładnie, ile osób z autyzmem doświadcza różnic w przetwarzaniu sensorycznym. Badania sugerują, że jest to od 53% (nieco ponad połowa) do 95% (prawie wszyscy). Ludzie często opisują różnice w przetwarzaniu sensorycznym jako „problemy sensoryczne” lub, w przypadku nadwrażliwości, jako „wrażliwość sensoryczną”. 

Dlaczego osoby autystyczne mają odmienne odczucia sensoryczne? 

Dowody wskazują, że różnice w aktywności i połączeniach w mózgu i układzie nerwowym osób autystycznych mogą prowadzić do różnic w przetwarzaniu informacji sensorycznych. 

Niektóre badania sugerują, że większa aktywność i liczba połączeń w niektórych obszarach mózgu wiąże się z nadwrażliwością sensoryczną, a mniejsza aktywność i liczba połączeń – z obniżoną wrażliwością. Jednak badania te często nie obejmowały wystarczającej liczby osób, aby mieć pewność. 

Typowe czynniki wyzwalające nadwrażliwość 

Chociaż czynniki wywołujące nadwrażliwość sensoryczną nie są u wszystkich takie same, do typowych przykładów należą: 

• wzrok : jasne i/lub fluorescencyjne oświetlenie, jasne światło słoneczne, zatłoczone lub zagracone wizualnie środowiska, wzorzyste tapety/dywany, kontakt wzrokowy 
• dźwięk: głośna mowa, muzyka, buczenie urządzeń elektrycznych, nieoczekiwane dźwięki (np. alarmy, syreny), hałas w tle (np. w ruchliwym biurze) 
• dotyk: zatłoczone miejsca, nieoczekiwany dotyk, wiatr/deszcz na skórze, faktura tkanin (np. ubrania, pokrycia mebli, pościel), faktura niektórych potraw (np. miękkie lub śliskie jedzenie) 
• zapach: perfumy/dezodoranty, zapachy ciała, zapachy kuchenne 
• smak: pewne smaki 
• świadomość stanów wewnętrznych (interocepcja) : odczuwanie zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperatury. 

Niektóre środowiska mogą być szczególnie trudne, zwłaszcza tam, gdzie mamy do czynienia z dużą ilością bodźców sensorycznych, nad którymi mamy niewielką kontrolę lub nie mamy jej wcale. 

Przykłady środowisk wymagających wrażeń sensorycznych w Olsztynie:

Centra handlowe mogą być przytłaczające, ponieważ: 

• być bardzo tłoczno i ​​gorąco 
• mieć jasne, fluorescencyjne oświetlenie 
• być wizualnie chaotycznym, z różnymi markami i ekspozycjami w każdym sklepie 
• odtwarzać głośną muzykę, często mieszającą się z muzyką z wielu różnych sklepów 
• mają ruchliwe hale gastronomiczne z wieloma różnymi zapachami 
• może być trudne do znalezienia, na przykład wyjścia lub toalety. 

Film z naszej kampanii „Zbyt dużo informacji” z 2019 r. przedstawia przykład dziecka autystycznego doświadczającego przytłoczenia sensorycznego w centrum handlowym:

W szkole 

Pobyt w szkole może być przytłaczający, ponieważ: 

• w klasach może być za gorąco lub za zimno, a także może występować jasne oświetlenie jarzeniowe lub oślepiające światło słoneczne 
• ściany mogą być wizualnie zatłoczone ekranami, plakatami, ogłoszeniami i dekoracjami 
• korytarze mogą być zatłoczone między zajęciami, ponieważ wiele osób przepycha się obok 
• na placach zabaw w czasie przerw może być głośno i tłoczno, ludzie krzyczą, biegają i uprawiają sport 
• Mundurki szkolne mogą być niewygodne w noszeniu. 

Mieszane i różnorodne doświadczenia sensoryczne 

Przetwarzanie sensoryczne jest złożone. Osoby z autyzmem często doświadczają mieszanych wrażeń sensorycznych, z nadwrażliwością i niedowrażliwością wszystkich zmysłów, a nawet tego samego zmysłu. 

Przykłady: 

• Osoba A jest o wiele bardziej wrażliwa na światło i dźwięk oraz o wiele mniej wrażliwa na zapach i smak niż inni ludzie. 
• Osoba B lubi słuchać głośnej muzyki i szuka koncertów na żywo, ale nieoczekiwane głośne dźwięki wydają jej się niepokojące i czasami przytłaczające. 

Niektórzy ludzie cierpiący na autyzm twierdzą, że przez pewien czas są w stanie tolerować pewne bodźce sensoryczne, jednak ich zdolność do tego jest ograniczona przez takie czynniki, jak: 

• być zmęczonym/mieć mało energii 
• to jest koniec dnia, tygodnia lub semestru szkolnego 
• nie nadążanie za dbaniem o siebie 
• nieodpowiednie odżywianie 
• maskowanie przez zbyt długi czas 
• nie będąc w dobrym zdrowiu fizycznym 
• bycie zestresowanym, odczuwanie lęku i/lub inne problemy ze zdrowiem psychicznym. 

Kiedy na osobę oddziałują te czynniki, bodźce sensoryczne mogą z większym prawdopodobieństwem doprowadzić do „ przeciążenia sensorycznego ”. 

Czym jest przeciążenie sensoryczne?

Przeciążenie sensoryczne występuje, gdy osoba jest przytłoczona bodźcami sensorycznymi. Przyjęła zbyt wiele informacji sensorycznych i nie jest w stanie przetworzyć ich więcej. 

„Przeciążenie sensoryczne” nie jest terminem klinicznym. Jest używane przez osoby z autyzmem do opisania, jak nadwrażliwość sensoryczna w połączeniu z odczuwaniem bodźców sensorycznych może prowadzić do przytłoczenia i stresujących zachowań. 

Mimo że przeciążenie sensoryczne może obejmować więcej niż jeden zmysł, u niektórych osób przeciążenie jednego zmysłu (np. węchu lub wzroku) może wystarczyć, aby wywołać przeciążenie sensoryczne. 

Objawy przeciążenia sensorycznego 

Osoby autystyczne twierdzą, że objawy przeciążenia sensorycznego obejmują: 

• nie mówić i nie komunikować się 
• sprawiający wrażenie odizolowanego lub „zamkniętego” 
• mając trudności z koncentracją 
• stymulowanie 
• czuć się nadmiernie podekscytowanym 
• chodzenie w tę i z powrotem lub kołysanie się 
• wyższa niż zwykle wrażliwość na bodźce sensoryczne 
• silne reakcje fizyczne i emocjonalne (płacz, krzyczenie, uciekanie lub chowanie się, opór przed dotykiem). 

Wpływ różnic w przetwarzaniu sensorycznym

Różnice w przetwarzaniu sensorycznym mogą mieć wpływ na każdą dziedzinę życia, w tym: 

• jedzenie 
• spanie 
• nauka i praca 
• socjalizacja, życie rodzinne i relacje 
• poruszanie się po otoczeniu i przebywanie w miejscach publicznych 
• dbanie o siebie, w tym mycie i sprzątanie 
• zdrowie fizyczne (np. migreny, nudności, dyskomfort, urazy, ból) 
• zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie emocjonalne (np. lęk , stres, maskowanie , wypalenie ). 

Osoby z autyzmem twierdzą, że ich różnice w przetwarzaniu sensorycznym mogą być źle rozumiane przez innych. Na przykład, jeśli są nadwrażliwe i unikają źródła bodźców sensorycznych, inni mogą założyć, że po prostu tego nie lubią i opisywać ich zachowanie, używając nieprzydatnych etykiet, takich jak „wybredny” czy „grymasz”. 

Różnice w przetwarzaniu sensorycznym oznaczają, że osoby z autyzmem mogą odczuwać te same bodźce zupełnie inaczej niż inne osoby. Bodźce sensoryczne, które inne osoby ledwo zauważają, mogą powodować dyskomfort, a nawet ból, i z tego powodu mogą być zmuszone do opuszczenia danego miejsca lub unikania pewnych rzeczy. To nie to samo, co unikanie czegoś, czego się nie lubi. 

Identyfikacja różnic w przetwarzaniu sensorycznym

Osoby z autyzmem, ich rodzice/opiekunowie oraz specjaliści, tacy jak nauczyciele, mogą zauważyć pewne reakcje w odpowiedzi na różnice w przetwarzaniu sensorycznym.

Różnice sensoryczne w kryteriach diagnozy autyzmu 

Podczas oceny autyzmu, przy ocenie zachowań i zainteresowań danej osoby, bierze się pod uwagę sposób, w jaki reaguje ona na bodźce sensoryczne (poszukiwanie bodźców sensorycznych lub unikanie ich, albo niezauważanie lub niereagowanie na bodźce sensoryczne). 

Jest to jeden z czterech przykładów tego, co kryteria diagnostyczne określają mianem „ograniczonych i powtarzalnych zachowań i zainteresowań” (RRBI): 

• skoncentrowane i oddane zainteresowania 
• powtarzające się ruchy i zachowania 
• preferencja dla porządku, przewidywalności i rutyny 
• różnice sensoryczne. 

Do postawienia diagnozy autyzmu konieczne jest spełnienie dwóch z tych czterech przykładów. Różnice w przetwarzaniu sensorycznym nie są wymagane do postawienia diagnozy autyzmu, ale mogą być uwzględnione w diagnozie. 

Osoby autystyczne zazwyczaj mówią o czterech cechach „zachowań i zainteresowań” oddzielnie, zamiast grupować je razem, jak ma to miejsce w przypadku kryteriów diagnostycznych. 

Strategie samokontroli i wsparcia

Strategie samokontroli 

Prowadź dziennik sensoryczny 

Prowadź dziennik, w którym będziesz zapisywać wzorce w swoich/twoich dziecka doświadczeniach sensorycznych, w tym: 

• bodźce sensoryczne 
• nadwrażliwość lub hipowrażliwość i/lub wszelkie zauważone zachowania z nią związane 
• pory dnia, w których odczuwasz/doświadczasz wysokiego lub niskiego poziomu energii 
• co pomaga podczas przeciążenia sensorycznego 
• co pomaga w rekonwalescencji po przeciążeniu sensorycznym. 

Dziennik może pomóc Ci zrozumieć Twój profil sensoryczny/Twojego dziecka, dzięki czemu będziesz mógł odpowiedzieć na pytania takie jak: 

• Czego potrzebujesz więcej, a czego mniej? 
• Jakie bodźce sensoryczne lubisz/lubią, a jakich nie lubisz? 
• Czy rutyna i harmonogram mogą pomóc w radzeniu sobie z różnicami sensorycznymi? 
• Jakie aktywności uspokajają Ciebie/ich i/lub pomagają im radzić sobie z różnicami sensorycznymi? 

Użyj przedmiotów i aktywności sensorycznych 

Osoby autystyczne uznały za pomocne poniższe przedmioty i ćwiczenia: 

• ochronniki słuchu lub słuchawki z redukcją szumów (choć częste ich używanie może z czasem zwiększać wrażliwość) 
• okulary przeciwsłoneczne lub przyciemniane 
• zabawki sensoryczne lub „fidget” 
• koce obciążeniowe/kamizelki (Królewskie Kolegium Terapeutów Zajęciowych zaleca, aby terapeuta zajęciowy ocenił ich stosowanie przez dorosłych i dzieci, aby pomóc w podjęciu świadomego wyboru, chociaż są one powszechnie dostępne, znajdziesz terapeutę w Olsztynie) 
• wahadłowy 
• poduszki wahadłowe. 

Niektóre osoby cierpiące na autyzm mają „zestaw sensoryczny” lub „pudełko sensoryczne”, w którym gromadzą przedmioty służące do radzenia sobie z doświadczeniami sensorycznymi. 

Ogólne strategie wsparcia 

Dane pochodzące od osób autystycznych, badań i specjalistów wskazują na kilka ogólnych podejść do wspierania osoby autystycznej z odmiennymi bodźcami sensorycznymi: 

• spróbuj zrozumieć profil sensoryczny danej osoby i pomóż jej go zrozumieć (co może również pomóc jej wiedzieć, kiedy poprosić o pomoc):
  • zidentyfikować czynniki wyzwalające i wczesne objawy przeciążenia sensorycznego
  • znaleźć sposoby na zmniejszenie lub usunięcie czynników wyzwalających, dostosować się do potrzeb sensorycznych danej osoby i pomóc jej w radzeniu sobie z nadwrażliwością
  • dowiedz się, co pomaga, gdy dana osoba doświadcza przeciążenia sensorycznego
• zapewnić „bezpieczną przestrzeń” z dala od bodźców sensorycznych 
• powiedz osobie, czego może się spodziewać, zanim uda się w jakieś miejsce lub podejmie działania, które mogą wiązać się z dużą ilością bodźców sensorycznych (np. centrum handlowe) 
• nie oceniaj ani nie kwestionuj wrażeń sensorycznych osoby autystycznej ani jej potrzeby korzystania z narzędzi sensorycznych 
• zrozumieć, że wrażliwość sensoryczna i unikanie czegoś nie jest tym samym, co niechęć do czegoś, a narażanie osoby na znane bodźce może być stresujące i bolesne 
• pamiętaj, że unikanie może być czasem „mieczem obosiecznym” – jeśli dana osoba przyzwyczai się do niskiego poziomu bodźców sensorycznych, może stać się jeszcze bardziej wrażliwa na bodziec 
• obecność zwierzęcia domowego może pomóc dzieciom czuć się spokojnie i radzić sobie z różnicami sensorycznymi. 

Jeśli dana osoba jest zestresowana lub doświadcza przeciążenia sensorycznego: 

• usuń wszystkie możliwe czynniki wyzwalające – może to oznaczać wyłączenie świateł, muzyki lub telewizora, zatrzymanie innych źródeł hałasu, usunięcie rzeczy, które wydzielają zapach 
• jeśli nie możesz usunąć czynników wyzwalających (np. w miejscu publicznym), spróbuj przenieść osobę do cichszego otoczenia z mniejszą liczbą czynników wyzwalających lub bez nich – może to być wyznaczone ciche miejsce, inny pokój lub wyjście na zewnątrz 
• zapewnić osobę, że jest bezpieczna 
• jeśli ktoś próbuje samoregulować swoje zachowanie, nie próbuj go powstrzymywać, chyba że robi sobie krzywdę 
• zapewnij narzędzia sensoryczne lub wykorzystaj uspokajające aktywności z zestawu/skrzynki sensorycznej lub „diety sensorycznej”
• ogranicz mowę i informacje do minimum (dzieci są już przeciążone informacjami sensorycznymi i mogą nie być w stanie przetworzyć więcej, lub może to je jeszcze bardziej przytłoczyć) 
• staraj się ich nie dotykać, jeśli są wrażliwe na dotyk, lub rób to tylko w sposób, który jest dla ciebie pomocny (na przykład, jeśli wiadomo, że głęboki nacisk je uspokaja) 
• daj im wystarczająco dużo czasu i przestrzeni, aby mogli dojść do siebie. 

Profesjonalne wsparcie w zakresie różnic sensorycznych

Ocena sensoryczna przez terapeutę zajęciowego 

Jeśli różnice w przetwarzaniu sensorycznym są trwałe i negatywnie wpływają na codzienne życie Twoje (lub Twojego dziecka), możesz rozważyć skorzystanie z profesjonalnej pomocy terapeuty zajęciowego. 

Zaleca się, aby każda terapia lub interwencja w przypadku różnic w przetwarzaniu sensorycznym była oparta na ocenie klinicznej przeprowadzonej przez terapeutę zajęciowego. Pozwoli to na zidentyfikowanie Twoich (lub Twojego dziecka) różnic sensorycznych i umożliwi wdrożenie indywidualnych korekt i wsparcia. 

Jednak uzyskanie oceny przez terapeutę zajęciowego może być utrudnione ze względu na czas oczekiwania i koszty usług prywatnych. 

Terapie i interwencje 

Nie jest jasne, jak skuteczne są obecnie terapie sensoryczne i interwencje dla osób z autyzmem. Badania przynoszą mieszane rezultaty, zarówno pozytywne, jak i negatywne. 

Konieczne są dalsze badania, jednak terapie i interwencje zawsze powinny być zgodne z podstawowymi zasadami najlepszych praktyk. 

Zasady najlepszych praktyk 

Rozważając terapię lub interwencję, ważne jest, aby: 

• aby zapewnić, że osoba autystyczna będzie odgrywać kluczową rolę w procesie podejmowania wszelkich decyzji 
• rozważyć potencjalne negatywne skutki dla osoby autystycznej 
• że terapia jest dostosowana do specyficznych potrzeb osoby autystycznej i prowadzona przez specjalistów posiadających dużą wiedzę na temat autyzmu 
• że wpływ terapii jest starannie monitorowany i regularnie oceniany. 

Terapia integracji sensorycznej 

Terapia integracji sensorycznej to interwencja kliniczna, wykorzystująca ćwiczenia sensoryczne, których celem jest zapoznanie osoby z szeregiem bodźców sensorycznych, aby pomóc jej w poszerzeniu strefy komfortu. Na przykład, osoba stopniowo przyzwyczaja się do nowych doznań i faktur na skórze, a także do nowych zapachów, dźwięków i smaków. Ważne jest, aby terapię tę prowadził przeszkolony terapeuta ze znajomością autyzmu. 

Ograniczone badania sugerują, że terapia integracji sensorycznej jest generalnie skuteczna we wspieraniu osób z autyzmem i zaburzeniami sensorycznymi. Może ona łagodzić zachowania stresowe związane z zaburzeniami sensorycznymi u dzieci autystycznych. Potrzebne są dalsze badania. 

Diety sensoryczne 

Dieta sensoryczna, prowadzona przez terapeutę zajęciowego, to zestaw zaplanowanych aktywności sensoryczno-motorycznych zaplanowanych na cały dzień. Koncentruje się ona na pracy z osobą w celu zwiększenia jej komfortu w kontakcie z różnymi bodźcami sensorycznymi i pomocy w regulacji wrażeń sensorycznych. 

Obwody sensoryczne 

Prowadzone przez terapeutę zajęciowego ćwiczenia sensoryczne składają się z serii ćwiczeń mających na celu poprawę równowagi, ruchu i świadomości przestrzennej, takich jak: 

• aktywności stymulujące ośrodkowy układ nerwowy – np. kręcenie się, skakanie na skakance i skoki gwiazdkowe 
• organizowanie aktywności, w których mózg i ciało współpracują ze sobą – np. utrzymywanie równowagi 
• uspokajające ćwiczenia mające na celu zwiększenie świadomości ciała w przestrzeni – np. głęboki nacisk i praca mięśni.